Nhấn để nghe thuyết minh: 

THÁP DƯƠNG LONG

1. Giới thiệu chung về Tháp Dương Long
Cụm tháp này đã được Thủ tướng chính phủ xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt vào ngày 23 tháng 12 năm 2015. Các nhà nghiên cứu người Pháp gọi cụm tháp này là Tour’d Ivoire (tháp Ngà). Dân địa phương trước đây gọi theo địa danh vùng này là tháp Bình An hay An Chánh, tuy nhiên, Dương Long là tên gọi phổ biến và thống nhất hiện nay.
Tháp Dương Long cũng như hầu hết các tháp Chăm ở Gia Lai có sự ảnh hưởng từ kiến trúc Khmer. Về hình dáng, cấu trúc và nhiều họa tiết trang trí kiến trúc của tháp Dương Long chịu ảnh hưởng của kiến trúc Khmer, đặc biệt là việc đưa đền tháp lên đồi cao theo kiểu đền - núi đặc trưng của Khmer và sử dụng rất nhiều vật liệu đá vào kiến trúc như quý khách đang thấy ở đây. Căn cứ vào vật liệu, đường nét kiến trúc và điêu khắc, các nhà nghiên cứu đã xác định niên đại cho khu tháp Dương Long là khoảng thế kỷ XII – XIII.
Cả ba ngôi tháp Dương Long có hình dáng gần giống như nhau và cùng nằm thẳng hàng theo trục Bắc – Nam, cửa chính quay về hướng đông. Sự khác biệt giữa các tháp với nhau biểu hiện trong trang trí điêu khắc qua từng nhát đục tài hoa của người thợ Chăm xưa.
2. Giới thiệu về Tháp Bắc
Trước mắt quý khách là ngôi tháp phía bắc của cụm tháp Dương Long, so với hai tháp còn lại thì ngôi tháp này bị hủy hoại nặng nề hơn bởi sự tác động của thời gian và con người.
Thân tháp bị đục khoét sâu vào trong, đã được gia cố lại từ những năm 1980. Tháp cao khoảng 32m. Mặc dù bị hư hại nhiều nhất trong 3 tháp nhưng rất may mắn tháp này vẫn còn lại mảng cửa giả ở phía nam còn nguyên vẹn nhất với những họa tiết hoa văn điêu khắc hết sức cầu kỳ và tinh xảo trên đá. Những gì còn bảo tồn được cho thấy một khối lượng đá đồ sộ đã được sử dụng ở đây với những đề tài điêu khắc phong phú, thể hiện sự khéo léo, tinh tế của những nghệ nhân Chăm xưa. Điều may mắn là phần đai ốp chân đế bên dưới cửa giả này còn lại nguyên vẹn các khối đá mặc dù chỉ mới được xếp vào với nhau mà hầu như chưa được gia công điêu khắc, nhưng đã để lại cho chúng ta ngày nay hình ảnh một cửa giả gần như còn nguyên vẹn từ chân đế cho đến vòm cửa bên trên, trừ phần đỉnh vòm đã mất. Có thể nói đây là một tác phẩm điêu khắc đá còn lại nguyên vẹn nhất, đẹp nhất, giá trị nhất không chỉ đối với Dương Long mà còn là một tác phẩm điêu khắc đá có một không hai trên những tháp cổ Champa hiện còn.
3. Giới thiệu về Tháp Giữa
Ngôi tháp này cao khoảng 39m, được xác định là ngôi tháp gạch cao nhất Đông Nam Á hiện nay.
Một trong những đặc trưng nổi bật và cũng giá trị nhất về mặt nghệ thuật của Dương Long là gần như tất cả các chủ đề điêu khắc trang trí đều được tạc trên đá như chân tường, diềm mái, cửa giả, cửa ra vào… Vì thế mà không một ngôi tháp Chăm hiện còn nào có nhiều tác phẩm điêu khắc đá như Dương Long. Như chúng ta đang quan sát, đai đá được trau chuốt khá tỉ mỉ, với đề tài chủ đạo là cánh sen ngửa và úp, đặc biệt nhất là hình bầu vú phụ nữ căng tròn mịn màng ôm xiết lấy chân đế, đây chính là biểu tượng của nữ thần Uroja. Hàng trên là hình ảnh mặt Kala, rắn Nagar một đầu hết sức sinh động. Chúng ta có thể thấy kỹ thuật điêu khắc của người Chăm xưa đạt trình độ rất cao, điêu luyện, có sự hòa trộn giữa kỹ thuật điêu khắc đá Champa truyền thống ở đặc điểm đường nét mềm mại, hình khối đơn giản, mộc mạc với kỹ thuật điêu khắc đến từ Khmer – Angkor mà biểu hiện của nó là kỹ thuật đục lộng rất sâu, đi vào ngóc ngách tạo nên những mảng xoắn uốn lượn phức tạp trên các đề tài trang trí rậm rạp, cầu kỳ. Một điều đặc biệt, là hoa văn trang trí trên các tầng của đai ốp này để lại một số đoạn còn trong tình trạng làm dở dang, điều này chứng tỏ rằng công đoạn chạm khắc trang trí được thực hiện sau khi các đai đá được lắp ráp cố định vào vị trí. Thế nhưng, vì sao các mảng chạm khắc này còn đang dở dang, chưa được hoàn thiện là vấn đề đến nay chưa có lời giải đáp.
4. Giới thiệu về Tháp Nam
Ngôi tháp này cao khoảng 33m, kích thước tương đương với tháp phía bắc. Cũng giống như hai ngôi tháp kia, diềm mái của ngôi tháp này cũng được sử dụng hoàn toàn bằng đá sa thạch chạy kín vòng quanh bốn mặt tháp, trang trí hình Gajashimha (đầu voi mình sư tử) và những chấm tròn nổi kết dải.
Ở tháp Nam, hiện còn khung cửa chính bằng đá sa thạch. Cửa giả phía Bắc hiện còn cho thấy cửa giả gồm 3 thân và được ghép bằng những khối đá lớn vững chắc, nhưng phần vòm cửa bên trên hầu như đã mất, chỉ còn lại một số phù điêu sư tử, rắn Naga 5 đầu trang trí tại góc vòm cửa và một số hình trang trí sư tử, dê trên các đường diềm.
So với Tháp Giữa, hệ thống đá ốp chân đế tháp Nam trang trí khá đơn giản, chủ yếu đi vào mảng khối là chính. Cái đẹp nhất của đai ốp chân đế tháp Nam là những chim thần Garuda tại các góc chân đế. Garuđa được tạc trong tư thế đứng ngực ưỡn ra phía trước, mắt mở to, má phính, hai tay giơ thẳng lên như đang nâng bổng cả ngôi tháp đồ sộ bên trên.
5. Giới thiệu về hai kiến trúc ở phía tây cụm tháp
Trong khu di tích, qua kết quả khai quật khảo cổ năm 2008 còn phát lộ nền móng của hai kiến trúc ở phía tây cụm tháp.
Theo nhận định của các nhà khảo cổ, các kiến trúc này là kiến trúc mở, lộ thiên, độ cao tường thấp, hai kiến trúc có cùng một truyền thống của kiến trúc Champa, với kỹ thuật gia cố móng bằng đá ong tương tự như ở cụm ba tháp đều thuộc về một tổng thể chung của Dương Long và có khả năng hai kiến trúc được xây dựng trước cụm ba tháp chính.
Hai kiến trúc này mặc dù đã bị phá hủy nhưng may mắn là vẫn còn lại một hình tượng rất tiêu biểu của tín ngưỡng Champa. Hiện vật đang hiện diện trước mắt chúng ta là Yoni, một trong hai bộ phận của chỉnh thể thờ sinh thực khí Linga-Yoni trong tín ngưỡng của người Chăm. Rất tiếc là tượng bên trên không còn (có thể là tượng Linga hoặc tượng thần Shiva). Linga – Yoni là bộ ngẫu tượng tượng trưng cho thần Shiva. Điều đó cho thấy sự hiện diện của thần Shiva trong tín ngưỡng ở khu tháp Dương Long.
Trong cấu trúc quần thể của tháp Chăm, những khu tháp có ba tháp song song thông thường thờ ba vị thần tối cao của Ấn Độ giáo: Brahma, Visnu và Shiva, trong đó tháp Bắc thờ thần Brahma, tháp Giữa thờ thần Shiva, tháp Nam thờ thần Visnu. Ở tháp Dương Long, trong số rất nhiều hiện vật điêu khắc đá đã tình cờ phát hiện được hoặc phát hiện qua khai quật khảo cổ, có một số phù điêu thể hiện thần Brahma (với những nét đặc trưng như ba đầu, 8 cánh tay và các vật cầm ở tay như dao găm, hoa sen) và chim thần Garuđa – vật cưỡi của thần Visnu... Với cấu trúc quần thể ba tháp cùng những hiện vật phát hiện tại tháp Dương Long, chúng ta có thể cho rằng khu tháp Dương Long là khu đền thờ Ấn Độ giáo, thờ ba vị thần tối cao của Ấn Độ giáo: Brahma, Visnu và Shiva…
Bên cạnh đó, việc làm phát lộ những dấu tích kiến trúc qua khai quật khảo cổ đã giải thích rõ ràng hơn về những thông tin mà các nhà nghiên cứu cho rằng Dương Long trước đây không chỉ có ba ngôi tháp hiện còn, mà là cả một quần thể kiến trúc rất lớn với những công trình kiến trúc phụ xung quanh.
Chúng ta đang được tiếp cận với một cụm công trình kiến trúc nghệ thuật Champa còn lại khá nguyên vẹn trên dải đất miền Trung hiện nay, đây là cụm tháp gạch cao nhất Đông Nam Á hiện còn, tháp giữa cao 39m, hai tháp hai bên cao 32 và 33m.